• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Dharma en filosofie » Boeddhisme en psychoanalyse: een heilzame combinatie

Boeddhisme en psychoanalyse: een heilzame combinatie

15 juli 2020 door gastauteur

De opkomst van boeddhistische visies en technieken in de psychotherapie is een relatief nieuw fenomeen. In de jaren ‘70 bezochten enkele Amerikaanse psychologen, onder wie de bekendste Sharon Salzberg en Jack Kornfield, het Oosten. Ze verbleven maanden of zelfs jaren in kloosters waar ze de wijsheid en meditatietechnieken van de verschillende boeddhistische tradities aanleerden. Vervolgens keerden ze terug naar de VS waar ze, naast het stichten van meditatiecentra, in hun klinische praktijk boeddhistische technieken begonnen te integreren.

Sindsdien is de populariteit van het begrip mindfulness blijven groeien. Na vele wetenschappelijke studies zijn de voordelige effecten ervan erkend. Hoewel mindfulness een volledig seculair begrip is dat door mensen met zeer verschillende (religieuze) achtergronden toegepast wordt, worden in deze Amerikaanse traditie ook vaak (zelf)mededogen en andere boeddhistische wijsheden aangehaald. De psychotherapeuten waar ik het hierboven over had, geven ook geregeld dharmagesprekken.

In Europa wordt mindfulness als dusdanig voornamelijk in de gedragstherapie toegepast. Hier groeit vaak één of andere vorm van meditatie uit, met de bedoeling deze ook disciplinair toe te passen. Maar naast de gedragstherapie, is de andere grote hedendaagse stroming in de psychotherapie de psychoanalyse, en hier heb ik de meeste ervaring mee.

Psychoanalyse vandaag

De term psychoanalyse doet snel aan Freud denken en zijn vrij rechtlijnige interpretatie van dromen. Hoewel Freud inderdaad de stichter van de psychoanalyse is, is deze geesteswetenschap sterk veranderd in de vorige eeuw. Zoals ik het gekend heb, heeft psychoanalyse de volgende kenmerken:

  • Stilstaan bij wat men nu voelt
  • Inzicht in de oorzaak van deze gevoelens (zowel in de situatie nu als in de oorspronkelijke situatie die er achter kan liggen)
  • Mentalisatie: het verwoorden van (felle) gevoelens zodat men er niet direct op reageert, maar men erover kan spreken eerst.
  • Een veilige omgeving, gecreëerd zowel door het kader (verpleegkundigen, psychologen, psychiaters) als eventueel door de groepsgenoten als men aan groepstherapie doet
  • Mild proberen te zijn voor zichzelf en anderen.

Hieronder ga ik een puur fictief en erg simplistisch voorbeeld geven hoe psychoanalyse concreet kan werken:

Jan werkt veel te hard. Hij doet onnodige overuren en geeft zijn werk pas af als het tot in de puntjes af is. Zijn deadlines stapelen op en hij kan zijn werk niet loslaten. Als hij niet laat op kantoor is, dan neemt Jan zijn werk mee naar huis. Hoewel zijn baas heel tevreden over hem is, is het voor Jan nooit goed genoeg. Hij geraakt uitgeput en futloos. Uiteindelijk moet hij stoppen met werken, want hij kan zijn bed niet meer uit. Hij heeft een burn-out. 

Jan gaat in therapie bij een psychoanalist. Deze therapeut vraag aan Jan welke gevoelens en gedragingen hebben geleid tot zijn burn-out. Jan vertelt over zijn perfectionisme. Hij bekritiseerd elk foutje in zijn werk en kan dit niet loslaten. Hij voelt zich inadequaat. 

De therapeut vraagt Jan of hij zich een gebeurtenis in het verleden herinnert waarbij hij ditzelfde gevoel herkent. Jan vertelt dat toen hij een tiener was, hij een erg goede student was, bij de top van zijn klas. Maar zijn vader was nooit tevreden. Het moest altijd maar meer zijn. Onbewust was Jan nog steeds op zoek naar zijn vaders bevestiging. Maar aangezien die er niet was geweest toen hij een tiener was, probeerde Jan dat gat steeds te vullen. Daarom was hij zelf nooit tevreden over zijn werk. Langzaam aan begint Jan in te zien dat hij in het heden aan het reageren is op een gevoel dat zijn oorsprong in het verleden heeft. Zo wordt dit gevoel deels ontkracht en kan Jan leren met zijn perfectionisme leren om te gaan. 

Sigmund Freud
Sigmund Freud

Zoals ik al zei, gaat het hier over een heel simplistisch voorbeeld. Niet alleen is de weg naar het ontdekken van de onderliggende, onbewuste motivatie voor gedragingen in het nu niet zo snel te vinden, er zijn nog vele andere struikelblokken te overwinnen in psychoanalyse, zoals het moeilijk kunnen loslaten van een (gedachte)patroon, moeite hebben met de eigen verantwoordelijkheid te willen nemen, enzovoorts. Bovendien werkt psychoanalyse maar zeer traag. Het inzicht in de problemen is enkel de eerste stap, dit verandert niet alles in één keer. Men moet geduld oefenen met zichzelf, experimenteren met nieuwe patronen, met vallen en opstaan. Psychoanalyse is bij definitie een lange therapie.

Persoonlijk heb ik tweemaal een jaar psychoanalytische groepstherapie gevolgd. Ik ben telkens door een rollercoaster van gevoelens moeten gaan eer ik tot de kern van de zaak kon komen. De andere zeven mensen van de groep waren vaak een grote steun en ook een harde spiegel (hetgeen minder aangenaam is, maar nuttiger). Ik ben in deze therapie vaak op mezelf gebotst en heb delen van mezelf ontdekt en aanvaard die ik helemaal niet kende. Ik ben veel vooruit gegaan, maar ik miste telkens iets: een spiritueel antwoord op alles. Hoe kon ik al dit lijden plaatsen? Hoe kon ik mijn imperfecte zelf helemaal aanvaarden?

Ontdekking van het boeddhisme

Het is allemaal begonnen door een boek dat iemand mij uitgeleend heeft: Zelf-compassie, van Kristin Neff. Neff is een onderzoekster aan de universiteit van Austin, in Texas. Zij heeft vanuit haar eigen ervaring en onderzoek dit boek geschreven, licht gegrond in boeddhistische principes. Het heeft lang geduurd eer ik de principes van dat boek echt begrepen heb – namelijk in mijn tweede therapiejaar. Mild zijn voor mezelf was iets dat ik kon oefenen. Geïnspireerd door Neff, ben ik naar andere zulke leraren op zoek gegaan. Door verschillende meditatietechnieken uit te proberen, ben ik terecht gekomen bij Jack Kornfield. Hij integreerde boeddhistische principes veel explicieter in zijn talks. Mijn interesse voor het boeddhisme is hieruit gegroeid en ik ben op zoek gegaan naar boeken over de leer van de Boeddha.

Mony do not well in the pastIk heb ondervonden dat de basisprincipes van het boeddhisme wél mijn eigen verhaal konden integreren, zonder te impliceren dat mijn lijden een straf zou zijn, of dat er iets fundamenteels mis met mij was. Ik worstelde met enkele concepten zoals karma, reïncarnatie en niet-ik, en door hierover na te denken en mij vragen te stellen kon ik mijn eigen interpretatie van het boeddhisme opbouwen. Weliswaar is deze vrij idiosyncratisch en geïnspireerd door verschillende boeddhistische tradities.

Ik was al één keer op bezoek geweest bij Jikōji samen met de Theravada groep (waar ik al twee keer was gaan mediteren). Ik voelde toen al de nood om terug te komen, maar durfde niet. Toen ik de mail kreeg over een algemeen boeddhistische cursus, vond ik dit een fantastische opportuniteit om zowel terug eens naar de tempel te komen, als om iets bij te leren over het boeddhisme.

Het beste van twee werelden

Het lot – zoals in de christelijke traditie – komt niet helemaal zo voor in het boeddhisme, geloof ik. Toch weet ik niet hoe het anders te noemen. Tijdens mijn eerste jaar therapie zou deze ontdekking niet aan mij vast zijn blijven hangen. Toen ik in mijn tweede jaar zat, 4 jaar later, was ik tegelijk rijp en rustig genoeg om dit pad te kunnen exploreren. Meditatie hielp mij om in het nu te blijven, therapie hielp mij om inzicht te krijgen in wat er scheelde. Waar ik voordien zoveel moeite had met het aanvaarden van mijn anders-zijn, kon ik nu dieper en verder gaan in de therapie dankzij de boeddhistische visie, want wat er ook naar boven zou komen, het was OK. Ik was maar een mens. De veiligheid van de therapiesetting liet me toe om ook in het boeddhisme verder te exploreren.

Bovendien zijn deze twee visies erg compatibel en vullen elkaar perfect aan:

  • Mentalisatie wordt in de Amerikaanse traditie toegepast tijdens het mediteren onder de term labeling, namelijk je emoties benoemen als ze opkomen.
  • Stilstaan bij wat er nu gebeurt en speelt is een belangrijk element in beide tradities.
  • In groepspsychotherapie leer je om iemand anders zijn manier om de wereld te zien en te interpreteren te aanvaarden. Ik heb dit een prisma genoemd: iedereen heeft een ander prisma, gekleurd door zijn eigen, unieke ervaringen. Dit pas ook perfect bij het aanvaarden van anderen in het boeddhisme.
  • Zowel in boeddhisme als in psychoanalyse wordt de nadruk gelegd op geweldloze communicatie: luisteren naar elkaar zonder elkaar te beoordelen. Dit is en blijft natuurlijk een levenswerk. Maar het bewust zijn van het feit dat dingen fout aan het lopen zijn, wanneer dit gebeurt, is al een grote stap vooruit.
  • Mild zijn voor jezelf en anderen is nog zo’n principe waar men aan moet werken in psychoanalyse. Dit is ook een centraal concept in het boeddhisme. Mildheid, vooral ten opzichte van zichzelf, was voor mij en veel van mijn groepsgenoten het grootste struikelblok. We hadden allemaal ouderproblemen. Onze ervaringen als kind waren gekenmerkt door één of andere vorm van geweld uitgeoefend door onze ouders. De vraag die de anderen en ik zo vaak gesteld hebben was: als mijn eigen ouders niet van me hielden, ben ik het toch niet waard om liefgehad te worden? Het therapeutische antwoord hierop was dat men ouders als mensen moest zien, mensen met fouten. Als kind ben je niet verantwoordelijk voor die fouten, die je een leven lang mee zal dragen, maar onze ouders haten gaat ook niet veel helpen. Het ging hier wederom om aanvaarding van onze ouders en onszelf als mensen. De boeddhistische visie is hier weer niet veraf: je bestaat, dus je bent het waard om van te houden, hoe je ook bent. En hetzelfde geldt voor de imperfecte ouders.

Slotbeschouwingen

Het is een weg met vallen en opstaan. Dit heb ik geleerd in mijn tweede jaar psychoanalyse. In het eerste jaar hoopte ik mezelf te repareren: als ik buitenkwam, moest ik ineens perfect functioneren. Dit heb ik losgelaten dankzij het tweede jaar therapie en het boeddhisme. Ik blijf wie ik ben – mijn ervaringen en mijn genen hebben zoveel van mij geschapen. Ik heb wel één belangrijke keuze die ik dagelijks opnieuw moet maken: hoe ik naar al die dingen kijk. De angstaanjagende gedachten in mijn hoofd, mijn imperfectie, mijn grijpreacties: kan ik mezelf aanvaarden met al mijn fouten? Het is een werk van elk moment, altijd aandachtig zijn. Ik kan niet altijd mildheid voor mezelf opbrengen, ik beoordeel mezelf steeds op zoveel. Maar ik weet nu dat er ergens een veilige plaats is waar ik terecht kan als de storm te hevig wordt: binnen het diepste van mezelf.

Foto Ronald Bruining.
Foto Ronald Bruining.

Dit pad is vast niet het gemakkelijkste, maar uiteindelijk wel het meest heilzame. Perfectie bereiken zal nooit gebeuren, maar groeien kan steeds. Ik heb zoveel meegenomen uit mijn therapie en blijf energie putten uit het boeddhisme. Soms wou ik dat alles snel ging, dat ik zoveel zou moeten kunnen en zoveel zou moeten zijn… en dan probeer ik mij eraan te herinneren dat ik maar een mens ben. Een mens met beperkingen en gevoelens en fouten. Verandering is traag: we zijn allemaal gewoontebeestjes. Hoe moeilijk is een vastgeroeste gewoonte om te veranderen (denk maar aan stoppen met roken)? Laat staan een gedachtepatroon… waarvan je niet een helemaal bewust bent, en wordt je dat wel, dan ben je er zeker niet trots op. Wil je het veranderen of minstens er niet door gedreven worden? Dan heb je veel geduld nodig. Geduld is spijtig genoeg niet één van mijn deugden, maar het kan altijd gecultiveerd worden.

Elke nieuwe dag is een nieuwe kans om te groeien. En uit al mijn lijden, dat ik een jaar geleden niet eens kon verdragen of plaatsen, heb ik nog het meeste geleerd. Lijden is aanwezig in elk menselijk leven, het is iets dat we allemaal gemeen hebben en dat ons ook samen kan brengen. De beste opportuniteit om compassie te leren is uit lijden. Onze geest is gemaakt om lijden te ontwijken, maar als we lijden kunnen aanvaarden, komen we een diepere kant van onszelf tegen, een kant die ons echte, onvoorwaardelijke liefde laat zien. En enkel die liefde kan onszelf en onze wereld redden.

Tekst: Mony.

Deze tekst verscheen eerder in  Ekō, het door het Antwerpse centrum voor Shin boeddhisme uitgegeven boeddhistisch magazine. Jaargang 36.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Dharma en filosofie, Mindfulness Tags: Antwerpen, eko, Freud, Kornfield, mindfulness, Mony, psychoanalyse, Shin boeddhisme

Lees ook:

  1. Boeddhisme en psychoanalyse: een heilzame combinatie
  2. Gelukkig zijn … Middel? Doel? Of nog iets anders?
  3. Loslaten – deel 1
  4. Loslaten – deel 1

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. G.J. Smeets zegt

    15 juli 2020 om 20:27

    Boeiend verslag! beste Mony.
    Ik haak effe in op je opmerking: “Psychoanalyse is bij definitie een lange therapie.”

    Nou nee, niet ‘bij definitie’. Menig analysand snapt na 15 of 20 sessies dat hij/zij eindeloos door zou kunnen gaan met de analyse en dat de dagelijkse ongemakken en bijbehorende stress niet zullen verdwijnen. Ook niet met voortzetting van de analyse.
    Sigmund Freud was er trouwens kristalhelder over: patiënt is ‘genezen’ als zhij de alledaagse ellende en ongemakken onder ogen ziet en het ermee doet. Dat was en is het oogmerk van de psycho-analyse. Met het grote voordeel dat de psycho-analyticus zich afzijdig houdt van ‘spiritueel’ gedoe.

  2. Hans Tilman zegt

    16 juli 2020 om 09:48

    Dank je wel voor je openhartige verhaal en het verwoorden van je zoektocht. Ik lees er veel herkenbare ervaringen in. Waar ikzelf een onderscheid in maak is tussen psychoanalyse en psychotherapie. De eerste stroming kent meerdere grondleggers waaronder Freud. Hij is zogezegd vaandeldrager. De ‘patiënt’ ligt iedere dag van de week op een divan – vrij te associëren – en de analyticus geeft af en toe een (inzichtgevende) duiding; vaak in de richting van vroegere niet goed doorgewerkte ervaringen.

    Psychotherapie is meer een eclectische vorm van therapie die gebruikt maakt van psychoanalytische inzichten. In de beschreven situatie bijvoorbeeld in de groepsdynamica. De idee is dat je onverwerkte zaken herhaalt in het hier en nu, de groep, en zo tot doorwerken en verwerken komt. Juist hierin ligt de aanname besloten dat het allemaal niet zo ingewikkeld is en langdurig hoeft te zijn.

    Wat ikzelf heb geleerd in psychotherapie is dat het helend is dat er iemand met milde en begripvolle aandacht je aanmoedigt om gedachten en pijn onder ogen te zien. Als er een duiding plaatsvindt dan leer je het een plekje geven. In meditatie leer(de) ik exact hetzelfde, dat is mijzelf bewust waarnemen zonder iets weg te drukken, maar ook door mijzelf er niet te laten sleuren. Alleen ik duid niets: het is zoals het is. Volgens mij zit daar het fundamentele verschil tussen psychotherapie en meditatie. De eerste legt verbanden en de tweede aanvaardt het niet weten. Meditatie kan helend werken, maar heeft dit niet als doelstelling. Integendeel, want doelstellingen staan gewaarzijn in de weg.

  3. bolletje zegt

    18 juli 2020 om 13:16

    Ik heb weleens een boekje gelezen over psychologie en boeddhisme. Boeddhistische psychologie. Gemaakt door een ex psycholoog. Wel een heftig boekje. Pittig. Maar wel interessant. De schrijver legt de verschillen neer, tussen boeddhisme en westerse therapie. In het boeddhisme analyseer je de problemen, kijk je ernaar. In het Westen ben je toch meer bezig met het oplossen van te problemen, het ‘beter’ worden, het verder komen. Maar, dat kan op zich al het probleem zijn. Het feit dát je de hele tijd beter wilt, verder dit/dat. Ik wil een huis en een vriendin in een baan. Dan gaan we dat bewerkstelligen!, zegt westerse therapie. Boeddhisme zegt meer : Waarom wil je dat? En hoe voelt het om dat te willen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

02 feb
Meditatie in het dagelijks leven
2 feb 23
02 feb
Stiltemeditatie
2 feb 23
02 feb
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
2 feb 23
04 feb
Innerlijke ruimte | Live en Online Workshop Kum Nye Yoga
4 feb 23
05 feb
Zen ochtend met Doin Sensei
5 feb 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Erik – Een kleine geschiedenis van de leegte

    Erik Hoogcarspel - 1 februari 2023

    Logica is als de Formule 1: het geeft een hoop lawaai, maar het leidt ergens naar. Leegte gaat ook nergens naartoe, het heeft geen geschiedenis, dat hebben alleen de mensen die erover praten.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Periyar E.V. Ramasamy de hemelbestormer

    Kees Moerbeek - 15 januari 2023

    De maatschappelijke initiatieven van de zakenman Periyar maakten hem populair en zijn populariteit nam toe door zijn activiteiten in de lokale politiek. In 1919 sloot hij zich aan bij het Indian National Congress, maar verliet deze partij teleurgesteld in 1925, omdat volgens hem de partij alleen de belangen van de brahmanen diende. In 1925 richtte hij de Self-Respect Movement op en daarna de Vaikom Satyagraha. In datzelfde jaar ging hij zijn eigen politieke weg.

    De twee hersenhelften ondergaan een hiërarchie verwisseling

    Rob van Boven en Luuk Mur - 11 januari 2023

    Een vriendin brak haar voet op vier plaatsen en kwam thuis te zitten. Ze woont alleen en toen ze de thuiszorgmedewerkster vroeg een boterham te smeren voor haar, was het antwoord dat ze dit niet mocht doen volgens haar protocol.

    Paul Boersma – Meditatie en pijn

    Paul Boersma - 10 januari 2023

    We vermijden in het dagelijks leven het lijden door er instinctief omheen te gaan, of anders door het te negeren, er geen aandacht aan te schenken, het te onderdrukken. In het eerste geval gaat het om mogelijke toekomstige pijn, in het tweede om aanwezige pijn, waarbij het makkelijker is psychische dan lichamelijke pijn te negeren, en makkelijker om de pijn van anderen dan de eigen pijn te negeren. Vermijden en negeren: dit is de dierlijke kant van ons mens-zijn.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2023 – dag 31 – watersnood
    • De strijd om het vlees
    • Boeddhistische ervaringsdeskundigen gezocht
    • Guy – Het Pad (P. magga)
    • De alchemist

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens